Çaylak, gündüz yırtıcı kuşları (Falconiformes) takımından atmacagiller (Accipitridae) familyasının Milvinae, Elaninae alt familyaları ile Perninae alt familyasından bazı türleri kapsayan yırtıcı kuşlara verilen ortak ismidir. Bunlar uzun kanatlı, uzun çatalkuyruklu, çengel gagalı olup küçük kuşları ve fare gibi hayvanları avlarlar.
Yaklaşık 60 cm boyunda, yavaş ve yumuşak uçuşlu, çengel gagalı kuşlar olan çaylak cinsi üyeleri, daha çok açık alanlarda yaşar, zaman zaman avlanırlarsa da, çoğunlukla leş yerler. Cinsin örnek türü çaylak ya da Kızıl çaylak (Milvus milvus), Orta Çağ'da Avrupa kentlerinde leşleri ortadan kaldırdığı için korunmuş, günümüzde kırsal kesime çekilmiştir. Kara çaylak (Milvus nigrans), Afrika, Avustralya ve Avrasya'da hala çok yaygındır.
Biyolojik sınıflandırması
- Âlem: Animalia (Hayvanlar)
- Şube: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf: Aves (Kuşlar)
- Takım: Falconiformes (Gündüz yırtıcı kuşları)
- Familya: Accipitridae (Atmacagiller) Vieillot, 1816
Türleri
- Alt familya Elaninae
- Cins Elanus
- Ak çaylak (Elanus caeruleus)
- Kara omuzlu çaylak (Elanus axillaris)
- Ak kuyruklu çaylak (Elanus leucurus)
- Yazılı çaylak (Elanus scriptus)
- Cins Chelictinia
- Makas kuyruklu çaylak (Chelictinia riocourii)
- Cins Machaerhamphus
- Yarasa çaylağı (Machaerhamphus alcinus)
- Cins Gampsonyx
- İnci çaylağı (Gampsonyx swainsonii)
- Cins Elanoides
- Kırlangıç kuyruklu çaylak (Elanoides forficatus)
- Alt familya Milvinae
- Cins Harpagus
- Çift dişli çaylak (Harpagus bidentatus)
- Pas butlu çaylak (Harpagus diodon)
- Cins Ictinia
- Mississippi çaylağı (Ictinia mississippiensis)
- Kurşuni çaylak (Ictinia plumbea)
- Cins Rostrhamus
- Salyangoz çaylağı (Rostrhamus sociabilis)
- Cins Helicolestes
- İnce gagalı çaylak (Helicolestes hamatus)
- Cins Haliastur
- Islık çalan çaylak (Haliastur sphenurus)
- Brahman çaylağı (Haliastur indus)
- Cins Milvus
- Kızıl çaylak (Milvus milvus)
- Kara çaylak (Milvus migrans)
- Sarı gagalı çaylak (Milvus aegyptius)
- Cins Lophoictinia
- Kare kuyruklu çaylak (Lophoictinia isura)
- Cins Hamirostra
- Kara göğüslü çaylak (Hamirostra melanosternon)
- Perninae alt familyası içindeki bazı türler de çaylak olarak isimlendirilir:
- Cins Baza – Aviceda
- Afrika guguk şahini – Aviceda cuculoides
- Madagaskar guguk şahini – Aviceda madagascariensis
- Jerdon bazası – Aviceda jerdoni
- Pasifik bazası – Aviceda subcristata
- Kara baza – Aviceda leuphotes
- Cins Henicopernis
- Uzun kuyruklu arı şahini – Henicopernis longicauda
- Kara arı şahini – Henicopernis infuscatus
- Cins Arı şahini – Pernis
- Bayağı arı şahini – Pernis apivorus
- Tepeli arı şahini – Pernis ptilorhynchus
- Çizgili arı şahini – Pernis celebensis
- Cins Leptodon
- Gri başlı çaylak – Leptodon cayanensis
- Beyaz halkalı çaylak – Leptodon forbesi
- Cins Chondrohierax
- Kanca gagalı çaylak – Chondrohierax uncinatus
- Küba çaylağı – Chondrohierax wilsonii
- Cins Hamirostra
- Kara göğüslü şahin – Hamirostra melanosternon
- Cins Lophoictinia
- Kare kuyruklu çaylak – Lophoictinia isura
- Cins Macheiramphus
çaylak kelimesi ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
çaylak, -ğı
1. isim, hayvan bilimi Yırtıcılardan, uzun kanatlı, çengel gagalı, küçük kuşları ve fare gibi zararlı hayvanları avlayan, tavuk büyüklüğünde bir kuş (Milvus migrans).
2. sıfat, mecaz ► acemi.
Tarih Terimleri Sözlüğü - 1974
Devletçe verilen aşama, nişan ya da göreve atanma muştusunu atanana ivedilikle ulaştıran görevli.
Kelime Kökeni
Türkçe çağıla- veya çawla- "bağırmak, ses etmek" fiilinden +Ik sonekiyle türetilmiştir. Türkçe fiil Türkçe çağı veya çaw "ses, nida, avaz" sözcüğünden +lA- sonekiyle türetilmiştir. (İlk kullanımı: Kaş, TS xiv-xix)
Tarihte En Eski Kaynak
çarlak "bir tür yırtıcı kuş, milvus milvus" [ Tuhfetu'z Zekiyye fi'l-Lugati't-Türkiyye (1425) ]
çaylak "aynı anlamda" [ Meninski, Thesaurus (1680) ]
çaylak "bağırarak haber götüren bir tür haberci, tellal" [ Ahmet Vefik Paşa, Lugat-ı Osmani (1876) ]
çaylak "toy, tecrübesiz" [ c (1934) : Bu iki lağım faresi dilsiz Lui ile yanındaki acemi çaylak çete reisi olamazlardı ]
Ek Bilgi
Sözcüğün iki orijinal anlamı “bağıran” fikrine dayanır. Üçüncü anlam, acemi çaylak (“tecrübesiz tellal”) deyiminden krasis yoluyla türemiştir.