Çaydaçıra, Elazığ yöresine ait halay türünden halk oyunudur. Dünyada "Mumlu Dans" olarak da bilinir. Genellikle sazsız olarak, "nanay" adı verilen türküler eşliğinde oynanır. Günümüz Elazığ yöresi düğünlerinde oldukça yaygındır.
Oynanış şekli
Oyun kendine has bir müzik eşliğinde ve manilerle oynanmaktadır. Oyuna başlarken şu mani söylenir: "Yansın şamdanlarda mum, olsun ergenler sıra. İnsin davula tokmak, başlasın Çaydaçıra." Mani ardından oyunu oynayacak olan ekip alana giriş yapar. Girişin ardından çember oluşturularak oyun başlar. Çemberin oluşturulması ardından kızlar orta alana geçerek çömelir. Her erkek, eşinin etrafında bir tur döner. Ardından yeniden çember oluşturulur ve sonrasında düz bir çizgi oluşturana kadar dönülür. Düz çizgi oluşturulması ardından ileri 8 adım gelinir ve eğilerek şamdanlar yere bırakılır. Şamdanların bırakılması ardından çaydaçıra oyununa has bir türkü söylenir. Türkü ardından yeniden şamdanlar alınır ve meydan terk edilir.
Kıyafet ve aksesuarlar
Çaydaçıra oynarken kullanılan kıyafet ve aksesuarlar şöyledir:
Kadınların kıyafet ve aksesuarları
- Baş örtüsü
- Gömlek
- Üç etek
- Şalvar
- Kemer
- Potin
Erkeklerin kıyafet ve aksesuarları
- Gömlek
- Yelek
- Kuşak
- Şalvar
- Yumurta topuk ayakkabı
Hem Kadınların hem erkeklerin kullandığı aksesuarlar
- Şamdan
- Mum
Çaydaçıra türküsü
Çaydaçıra oyunu Çaydaçıra Türküsü eşliğinde oynanır. Türkünün sözleri şöyledir:
Hanım nanay vay nanay
Nanay güzel nanay
Nanay gülüm nanay
Hanım nanay vay nanay
Nanay güzelim nanay
Nanay gülüm nanay
Hanım nanay vay nanay
Nanay gülüm nanay
Nanay güzelim nanay
Hanım nanay oy nanay
Nanay güzelim nanay
Nanay sevdiğim nanay
Hanım nanay vay nanay
Nanay güzelim nanay
Nanay gülüm nanay
Hanım nanay vay nanay
Nanay sevdiğim nanay
Nanay güzelim nanay
Hanım nanay oy nanay
Nanay gülüm nanay
Nanay sevdiğim nanay
Hanım nanay uy nanay
Nanay sevdiğim nanay
Nanay gülüm nanay
Bağ altına bağ altına
Dolandım servan altına
Al beni yorgan altına
Efsaneler
Çaydaçıra Oyunu ve Türkülerinin doğuşu ile alakalı çeşitli efsaneler yer almaktadır. Bunlardan bazısı şöyledir:
I. söylence
Efsanelerden biri, Elazığ yakınlarındaki bir çayın iki kıyısına yerleşmiş aşiretlerden iki gencin aşkıyla ilgilidir. Sevdalılar geceleri yaktıkları çıralarla işaretleşir, böylece genç erkek kızın yaktığı çıraya doğru yüzüp karşı kıyıya çıkar ve ona kavuşurmuş. Bir gece çayın azgın suları oğlanı sürüklemiş. Kız da sevgilisini çay boyunca aradığı halde bulamayınca kendisini suya atmış. Çaydaçıra Türküsü ve Oyunu da bu sevdayı dile getirmek için ortaya çıkmış. Bu efsane, 1982 yapımı Çaydaçıra Efsanesi Filmi'ne konu olmuştur.
II. söylence
Bir diğer efsane, Elazığ yakınlarındaki Harıngit (ya da Harınket) Çayı kıyısında yapılan bir düğünle ilgilidir. Bir köy ağası, oğlunu başka bir köyün ağasının kızıyla evlendirirken kına gecesinde birden ay tutulmuş; karanlıkta kalan konuklar bunu uğursuzluk sayıp kötüye yormuşlar. Oğlanın annesi duruma üzülüp çevredeki bütün mumları toplatmış. Tabaklara dizip yakarak, oyun oynayan kızların ve gelinin ellerine tutuşturmuş; kendisi de aralarına katılmış. Karanlıkta çay kıyısında yanan mumların görüntüsü herkesi coşturmuş; bu coşkuyla türküler söylenmiş, halaylar çekilmiş, eğlence sürmüş. Çaydaçıra da söylenceye göre böyle doğup günümüze kadar ulaşmıştır.
çaydaçıra kelimesi ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
1. isim Elâzığ ve çevresinde kına gecesi veya düğünlerde, ellerde yanan mum taşınarak oynanan türkülü bir halk oyunu.
2. isim Bu oyunun müziği.