 |
| Örnek bir karakutu. |
Karakutu veya uçuş kayıt cihazı (İngilizce: flight recorder), uçuş esnasında uçaktaki belli başlı verileri kaydetmeye yarayan araçtır. Hava olayları ve kazalarının soruşturulmasında kolaylık sağlaması amacıyla hava taşıtlarında bulunmaktadır. Çeşitli özelliklerine göre üç sınıfa ayrılır:
- Tip 1: Kokpit ile kule, diğer hava araçları ve mürettebatın kendi arasındaki konuşmaları kaydeden karakutu tipidir.
- Tip 2: Uçuş verilerini kaydeden karakutu tipidir.
- Tip 3: Hem ses hem de uçuş verilerini kaydeden cihaz, kısaca FDR/CVR olarak da bilinen ve günümüzde en yaygın kullanılan karakutu tipidir.
Karakutu uçağın en dayanıklı kısmı olan kuyrukta bulunur.
{tocify} $title={İçindekiler}
Uçaklardaki verilerin kayıt altına alınması
Uçuş veri kaydedici
Uçuş Veri Kaydedici ya da FDR (Flight Data Recorder), uçuş sırasında uçağın ürettiği verileri kaydeden uçuş ekipmanıdır. Kullanıldıkları uçaklara göre farklılık gösterir. En detaylı kayıt, büyük yolcu uçaklarında yapılabilir. Küçük bir uçakta kaydedilecek parametre sayısı ve çözünürlükleri uçağın kullanılacağı sınıfa göre değişiklik göstermektedir. 2 kişilik bir akrobasi uçağında kaydedilecek veriler 15 ile 20 arasında değişiklik gösterebilir. Bu konuya ilişkin olarak SAE AS 8039A dokümanı referans alınabilir. Büyük uçaklarda ise bu sayı, 88 temel parametreye kadar ulaşabilir. Bu parametrelerin türetilmesi ile bir uçakta toplam kaydedilecek veri belli olmuş olur. Yolcu uçaklarında bu kriter sayısı 250'ye yaklaşır. Bu veriler bir kaza olması durumunda incelemeye alınır ve kaza hakkındaki bilgilere ulaşılabilir. Edinilen veriler, kokpit ses kayıtlarıyla desteklenir ve kesin bilgilere ulaşılır. Şayet arıza fark edilmişse pilot bunu bildirmeye çalışacak, bunun sonucunda kayıt altına alınan ses kayıtları da karakutuya aktarılacaktır.
Bu kayıtlar sadece kaza durumunda değil, aynı zamanda bir öğrenci pilotun uçuş performansının değerlendirilmesinde de kullanılır.
 |
| Karakutunun iki yönlü görünüşü |
Aşağıdaki listede verilen maddeler orta büyüklükte bir uçakta kaydedilebilecek 88 parametreden sadece bazılarıdır:
- Zaman
- Basınç irtifası
- Hava hızı
- Baş doğrultusu
- İvme (Dikey)
- Yunuslama durumu
- Roll durumu
- Pilotun telsizi açma kapamaya elle müdahalesi
- Motor gücü
- Otopilot aktiflik durumu
- Uzunlamasına ivme
- Yunuslama Kontrol verisi
- Lateral Kontrol Verisi
- Rudder Pedal Verisi
- Asli yunuslama kontrol yüzey pozisyonu
- Asli lateral kontrol yüzey pozisyonu
- Asli yalpa kontrol yüzey pozisyonu
- Lateral ivme
- Yunuslama yüzey kontrol pozisyonu
- Kokpittte flap yüzey seçimi, firar kenarı
- Kokpittte flap yüzey seçimi, hücum kenarı
- Dış ortam sıcaklığı
- Otopilot durumu
- Radyo irtifası
- Hücum açısı
- Hidrolik basınç
- Yer hızı
- Fren basıncı
- DC elektrik dağıtıcı statüsü
Kokpit ses kaydedici
Kokpit Ses Kaydedici ya da CVR (Cockpit Voice Recorder) uçuş sırasında kabin içerisindeki sesleri kaydeden uçuş ekipmanıdır.
Dayanıklılık
- Karakutu her 3 eksende de aynı anda 1000 g'lik güçte yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır. (g=9.81 m/s²)
- Karakutu en zayıf olduğu eksende 6,5 milisaniye boyunca 1700 g'lik yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır.
- Karakutu 0,05 inç karelik bir alanda 250 kilogramlık ani bir baskıya dayanabilmelidir. (Bozuk para büyüklüğünde, 5 ton ağırlığında olan bir nesne yere düşecek olsa, kaldırabilecek güçte olması anlamına gelir).
- 18 inç derinliğinde kumun altında çalışabilmelidir. (45 santimetre)
- 1100 santigrat derece sıcaklıkta yarım saat çalışabilmelidir.
- 3 metre derinliğinde suyun içerisinde 30 gün çalışabilmelidir.
Yukarıda bulunan maddeler bir karakutunun kullanım izni alınmadan evvel geçtiği testlerin bir listesidir. Bu testleri geçemeyen bir karakutu aracının uçakta kullanılmasına izin verilmez. Bunların dışında pek çok test uygulanmaktadır.
Standartlar
- Büyük uçaklar için FAR Part 121 Appendix M (taşıma uçakları, minimum parametre listesi)
- Büyük uçaklar için FAR Part 125 Appendix E (12-19 kişilik yolcu uçakları, minimum parametre listesi)
- SAE AS8039 A (küçük uçaklar)
- CS23.1323, 1325, 1327. (Sertifikasyon gereksinimleri)
- TSO 123A, fiziksel ve genel gereksinimler.
- TSO 124A, fiziksel ve genel gereksinimler.
- RTCA/DO 160A, Çevresel şartlar.
- RTCA/DO 254B, Elektronik donanım şartları.
Bunun dışında karakutular askeri ve sivil olarak 2 sınıfa ayrılır. Sivil uçakların içerisinde kesinlikle verileri silmeye yarayan herhangi bir tuş bulunmaz. Sivil uçaklarda kayıt altına alınan karakutudaki veriler asla silinemez. Oysa askeri karakutular yüksek önem arz eden görevlerde de kullanıldıkları için farklıdırlar. Düşman bölge üzerinde vurulan bir askeri pilot, bilgilerin düşman eline geçmemesi için karakutudaki verileri uçakta bulunan tek bir tuşla ile silme yetkisine sahiptir. Böylece karakutuda depolanan tüm veriler temizlenmiş olur.
Rengi
Karakutu denildiği zaman her ne kadar akıllara karakutunun siyah olduğu gelse de aslında karakutunun rengi turuncudur. Oluşacak herhangi bir kaza sonrası uçağın parçaları büyük bir alana yayılsa bile karakutuların oynadıkları rol gereği kolaylıkla bulunabilmesi gerekmektedir, bu yüzden de karakutunun rengi seçilirken doğada en az bulunan renklerden birisi olan turuncu seçilmiştir. Doğada en fazla bulunan renk olan mavi ise uçağın denize düşme ihtimaline karşı seçilmemiştir.
karakutu kelimesi ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
(kara'kutu)
1. isim Uçaklarda pilotların konuşmalarını ve kuleden gelen mesajları alıp saklayan araç.
2. isim, mecaz Bir kişinin bütün sırlarını bilen kimse; sırdaş.