terapsit

Soyu tükenmiş terapsitlerin fosilleri ve iskelet rekonstrüksiyonları.

Terapsitler (Therapsida), memelileri ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren, gelişmiş bir sinapsit kladıdır. Başka bir deyişle terapsitler, Sinapsida'nın hayatta kalan tek sınıfı olan memelilerin tümünü ve onların soyu tükenmiş akrabalarını içeren sphenacodont grubudur. Ancak bu isim, daha çok memeli olmayan terapsitler için kullanılır.

Günümüzde memelilere özgü olarak bilinen çoğu özelliklerin kökeni (laktasyon, kıl, dik duruş) terapsitlere dayanır. Therapsida'ya atfedilen en eski fosil, Tetraceratops insignis'tir (orta Permiyen döneminden). Terapsitler, 275 milyon yıl önce yaşamış pelikozorlardan (özellikle sphenacodontlardan) evrimleşmiş ve eski egemen kara omurgalıları olan pelikozorların yerini almışlardır. Permiyen-Triyas yok oluşundan hemen önce (260 myö) ortaya çıkan sinodontlardan (gelişmiş bir terapsit grubu) erken memeliler (Mammaliaformes, 220 myö) türemiştir. Memeliler dışındaki hayatta kalmış en son terapsit grubu olan Haramiyida'nın nesli Kretase-Tersiyer yok oluşunda tükenmiştir.

Biyolojik sınıflandırması

Âlem: Animalia (Hayvanlar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Klad: Sphenacodontoidea
Klad: Therapsida

Alt gruplar

† Tetraceratops?
† Raranimus
† Biarmosuchia
Eutherapsida

† Dinocephalia

† Anteosauria
† Tapinocephalia

Neotherapsida

† Anomodontia

† Dromasauria
† Dicynodontia

Theriodontia

† Gorgonopsia
Eutheriodontia

† Therocephalia
Cynodontia

Mammalia

Karakteristik özellikleri

Terapsitlerin şakak kemiğindeki fenestra penceresi, pelikozorlara oranla daha büyüktür. Terapsitlerin çeneleri daha karmaşık ve güçlü olup öndeki kesici dişler kesme işlemine dair farklılaşma gösterir. Yanlarda yer alan köpek dişleri ise delme ve parçalama işlemleri için kullanılırken besinleri kesme ve çiğnemek için azı dişleri bulunur. Ayakları vücutlarının altında, sürüngenler ve pelikozorların –sürüngen benzeri– yayılan bacaklarında olduğundan daha dikey olarak konumlandırılmıştır.

Keşfedilişleri

İlk terapsit fosilleri 1838 yılında Rusya'da ve 1845 yılında (Dicynodon) Güney Afrika'da bulunmuştur. İlk araştırmacılar arasında Richard Owen (1804-1892) yer alır. 1876 yılında Owen, erken mezozoik dönem kara sürüngenlerinin hem amfibilere hem de memelilere benzerlik gösterenlerinu, British Museum, Güney Afrika sürüngenler kataloğunda Anomodontia (memeli benzeri sürüngenler, Therapsida) olarak tanımlamıştır.

Sınıflandırma

Üst âlem: Eukaryota (Ökaryotlar)
Âlem: Animalia (Hayvan)
Alt âlem: Eumetazoa (Gerçek dokusu olan hayvanlar)
Cladus: Bilateria
Cladus: Nephrozoa
Cladus: Deuterostomia (İkincil ağızlılar)
Şube: Chordata (Kordalılar)
Cladus: Chordata Craniata
Alt şube: Vertebrata (Omurgalılar)
Ara şube: Gnathostomata
Üst sınıf: Tetrapoda (Dört üyeliler)
Sınıf: Synapsida
Takım: Therapsida
Alt takımlar: †Anomodontia - †Biarmosuchia - Cynodontia - †Dinocephalia - †Eotitanosuchia - Theriodontia