Ilex paraguariensis (Yerba mate), Aquifoliaceae (çobanpüskülügiller) familyasından bir bitki türüdür.
Bilinen diğer ismi "Paraguay çayı"dır. Anlam itibarı ile yerba bitki, mate de kap anlamına gelmektedir.
{tocify} $title={İçindekiler}
Bilimsel sınıflandırması
- Âlem: Plantae (Bitkiler)
- Klad: Tracheophytes (Damarlı bitkiler)
- Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
- Takım: Aquifoliales
- Familya: Aquifoliaceae
- Cins: Ilex
- Tür: I. paraguariensis
- İkili adlandırma: Ilex paraguariensis
Dağılımı
Yerba mate Orta tropik bir bitki olarak, yüksek sıcaklığa ve yıllık 1500 mm üzerinde yağışa ihtiyaç duyar. Kuzey Arjantin, Paraguay, Uruguay, güney Brezilya ve Bolivya gibi tropik altı Güney Amerika ülkelerinde yerel olarak ve ticari amaçlı yetiştirilir.
Avrupalılar tarafından "yerlilerin yeşil altını" olarak nitelendirilmiştir. Özellikle Arjantin'in günlük yaşamında önemi büyüktür; zaman zaman fabrika işçilerinin içmeleri yasaklanmıştır.
Özellikleri
İçeriğinde potasyum, magnezyum ve manganez bulundurmaktadır. Hafif uyarıcı etkisi varsa bile çay ve kahvenin yanında çok düşük kalmaktadır. İştah kesme ve diüretik özelliği bilinmektedir.
Mate adını taşıyan içecek bitkinin öğütülmüş toz halinden hazırlanır. Genelde kendisine has kabında, mate tozunun üzerine sıcak su döküldükten sonra kendine has elekli pipeti ile içilmektedir. Aynı tozun üzerine defalarca (3-10) sıcak su döküp içmek mümkündür.
Sütle karıştırıp içmek de mümkündür; genelde çocuklara bu şekilde verilmektedir. Güney Amerika'da çok popüler bir içecektir. Kuzey Amerika'da ise genelde kahve alışkanlıklarını bırakmak isteyenler ve zayıflama çayı olarak kullanılmaktadır. Arjantinli Che Guevara'nın astımına karşı sürekli tükettiği bilinir.
Türkiye'de tarçın ya da nane katkılı çay poşeti şeklinde piyasada bulmak mümkündür.
Varyeteler
I. p. var. paraguariensis – I. p. var. sincorensis – I. p. var. vestita
Resimleri
 |
| Kurutulmuş ve kıyılmış yerba mate'den, siyah çayda olduğu gibi bitkinin sıcak su içerisinde bekletilmesiyle içecek elde edilir. Yeşil çay tadını andırır biçimde acımsı bir tadı vardır. Tat açısından olduğu gibi kafein açısından da oldukça kuvvetlidir. Bu oran, bitkinin dişi türlerinde daha düşük yoğunlukludur. |
 |
| Yerba mate, geleneksel kaplar içerisinde ve kendine özgü kamışı ile içilmektedir. Uruguay, Paraguay, Şili, Arjantin ve Bolivya'nın doğusunda insanlar için yaygın bir toplumsal yaşam biçimidir. Bir Uruguaylı için gün içinde yerba mate içmek gündelik yaşamın bir parçasıdır (Montevideo, Uruguay). |
 |
| Kurutulmuş yerba mate bitkisinin çayı, bir kap içerisine konulur ve sürekli sıcak su takviyesi ile elde edilir. |
 |
| Yerba mate, ağaç biçimli bitkilerdendir. |