 |
| Baklanın çiçek çizimi |
Bakla, baklagiller (Fabaceae) familyasına adını veren, gıda ve yem bitkisi olarak tarımı yapılan tek yıllık bir bitkidir.
{tocify} $title={İçindekiler}
Bilimsel sınıflandırma
- Âlem: Plantae (Bitkiler)
- Bölüm: Tracheophyta (Damarlı bitkiler)
- Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
- Takım: Fabales
- Familya: Fabaceae (Baklagiller)
- Cins: Vicia
- Tür: V. faba
- İkili adlandırma: Vicia faba
Etimoloji
Kökeni Arapçaya dayanan 'Bakla' sözcüğü bu dilde "ot, yeşillik" anlamındadır, ancak Osmanlılarca bakla karşılığı olarak kullanılmıştır.
Kelime Kökeni
Arapça bḳl kökünden gelen baḳl بقل "her çeşit sebze, özellikle fasulyegiller" sözcüğünden türetilmiştir.
Tarihte En Eski Kaynak
baḳla "sebze, semizotu?" [ Tezkiret-ül Evliya (1341) ]
"bezelyegillerden malum bitki, vicia faba" [ Hızır Paşa, Müntehab-ı Şifa (1410 yılından önce) ]
Kökeni
Akdeniz ve Türkiye'nin de içinde yer aldığı güneybatı Asya kökenli olan bitkinin yabani atası henüz bulunamamıştır. Tarıma alınması, bu bölgede buğday ve arpa ile birlikte evcilleştirilen mercimek ve nohut kadar eski olmasa da günümüzden önce 10.000'lere ait Ürdün, Suriye ve İsrail erken Neolitik yerleşmelerinde bakla örneklerine rastlanmıştır. Bazı Asya ve Akdeniz ülkelerinde, örneğin Mısır'da yoksulların temel protein kaynağı olagelmiştir. Mısır, Fas, İspanya, İtalya, Türkiye, G.B. Asya ve Çin'de yaygın olarak üretilmektedir.
Yetiştirilmesi
Ilıman iklim bitkisi olan baklanın tarımı Türkiye'de daha çok kışın yapılır ve bahar aylarında taze haliyle tüketilir. Kökleri üzerinde oluşan küçük yumruların toprağa azot katkısı nedeniyle çiftçiler tarafından kullanılır. Tahıllarla ya da yazlık sebzelerle münavebeli olarak ekilir. Henüz çiçek açmadan sürülerek yeşil gübre ve hasattan sonra hayvan yemi olarak da tarımı yapılır. Karakteristik olan uzun, içi boş ve köşeli sapı üzerinde bileşik yaprakları karşılıklı dizilidir, beyaz renkli çiçekleri yaprak koltuklarından çıkar. Kendi kendilerini dölleyen bu çiçeklerden bitkinin bakla ya da badıç denilen meyveleri oluşur. Her badıç içinde 8-10 'bakla içi' de denilen tohum bulunur. Anadolu'da taneleri iri ve küçük çeşitler ile kara bakla denen çeşit ekilmekteyse de yerel çeşit olarak İstanbul'da Bayrampaşa semtinden adını alan bakla çeşidine ek olarak Sakız ve Arşın bakla çeşitleri de bilinmektedir.
 |
| Haşlanmış bakla |
Kullanımı
Gıda
Baklanın taze yaprakları salata olarak çiğ ve kavrularak yenilebildiği gibi taze kabuklu bakla ve iç bakla yemeği olarak da tüketilir. Enginarlı taze iç bakla İstanbul mutfağının vazgeçilmezlerindendir. Ancak baklanın en yaygın kullanımı, iç kabukları çıkarıldıktan sonra kurutulmuş tanelerin haşlanıp, ezilmesiyle oluşturulan, Ege ve Akdeniz bölgesinde fava adıyla tanınan, zeytinyağı ve dereotu eklenerek yenen ezme şeklidir. Fava, lokantalarda meze olarak servis edilir. Bazı eski kaynaklarda baklanın olgun tanelerinin öğütülerek ekmek yapımı için buğday ununa karıştırıldığı da kaydedilmiştir.
Bakla, zengin bitkisel protein ve karbonhidrat içerir. Ayrıca demir ve kalsiyum mineralleri açısından çok zengin olan baklada A, C, B ve B2 vitaminleri de bulunur.
Bakla'nın çiğ fasulye kısmı fitohemagglütinin adlı toksik maddeyi içerir. Düşük oranlarda bulunan bu madde tohumların 10 dakika haşlanması ise büyük oranda yok olur. Bakla, Favizm hastalığı bulunanlar tarafından tüketilmemelidir.
Geleneksel tıp
Türkiye'de bakla çiçekleri demlenerek (infüzyon) geleneksel tıbbi uygulamalarda böbrek taşlarının düşürülmesinde çay olarak ve taneleri kaynatılarak (dekoksiyon) idrar arttırıcı olarak kullanılır. Baklanın halk arasında kuvvet verici, idrar arttırıcı ve balgam söktürücü özelliği olduğuna inanılır.
bakla ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
Arapça bāḳilā
1. isim, bitki bilimi Baklagillerden, yurdumuzun her yerinde yetiştirilen, yeşil kabuklu ve taneli bir bitki (Vicia faba):
"Evlerinin uğru bakla / Al beni koynunda sakla" - Halk türküsü
2. isim, bitki bilimi Bu bitkinin yeşil ürünü veya kuru tanesi.
3. isim Bir zinciri oluşturan halka veya parçalardan her biri.
Tarım Terimleri - 1949
Diğer: die hülse
bk. çakıldak.
Zanaat Terimleri Sözlüğü - 1976
(I) Baklava. (Çarıksaray *Şarkikaraağaç -Isparta)
(II) bk. bagla
Biyoloji Terimleri Sözlüğü - 1998
İngilizce: broad bean, Fransızca: fève, Almanca: Buffbohnen, Latin: Vicia faba
Baklagiller (Leguminosae) familyasından, beyaz çiçekli, çiçeklerin uçları siyahımsı, taze legümen meyveleri bahar aylarında sebze olarak yenilen ve bu amaçla kültürü yapılan, tek yıllık, otsu bitki.
Veteriner Hekimliği Terimleri Sözlüğü -
Latin: Vicia fabal
Fiğ familyasından olan, yeşil yaprakları veya tohumları protein bakımından zengin, bazı türleri vicine ve convicine ile tanen gibi antibesleme faktörü taşıyan bir yem bitkisi.