iridyum

iridyum hakkında bilgi nedir tdk sözlük anlamı ne?

isim, kimya, (iri'dyum), Fransızca iridium

Atom numarası 77, atom ağırlığı 193,1, yoğunluğu 22,4 olan ve platin filizlerinde bulunan değerli bir element (iridyumun simgesi Ir).


İridyum Kelimesinin Kökeni

Yeni Latince iridium "bir element" sözcüğünden alıntıdır. (İlk kullanımı: Smithson Tennant, İng. kimyacı (1761-1815).) Latince sözcük Eski Yunanca íris, irid- ίρις, ιριδ-  "gökkuşağı" sözcüğünden türetilmiştir. Daha fazla bilgi için iris maddesine bakınız.


İridyum Kelimesi için Tarihteki En Eski Kaynak

[Tıngır & Sinapian, Istılahat Lugati (1892)]

İridyum (Ir)

H Periyodik tablo He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba   Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra   Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og     La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu   Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr

İridyum, iridyumun sembolü Ir, atom numarası 77 olan kimyasal element. Çok sert, kırılgan, gümüş beyazı platin ailesinden bir geçiş metali olan iridyum en yoğun ikinci elementtir ve 2000 °C gibi sıcaklıklarda bile korozyona karşı yüksek dayanıklılık gösterir. Her ne kadar sadece belli ergimiş tuzlar ve halojenler blok halindeki iridyumu aşındırabilse de, bölünmüş toz halindeki iridyum çok daha reaktif ve hatta yanıcı olabilmektedir. Ir 191 ve Ir 193 tek doğal kararlı izotopudur, bunlardan ikincisi daha bol bulunur.

İridyum, 1803 yılında İngiltere, Londra'da Smithson Tennant tarafından, Güney Amerika'dan gelen çözünmeyen doğal platin cevherinden elde edilmiştir. Yıllık üretim ve tüketimi sadece 3 ton olan, buna rağmen özel endüstriyel ve bilimsel uygulamalarda kullanılan bir numaralı metaldir.

İridyum, asteroitlerin yapısında bol oranda bulunur. Yeryüzünde asteroitlerin çarptığı bölgelerde bol oranda rastlanılır. Buna karşın astreoitlerin çarpmadığı yüzeylerde ise az oranda bulunur.


İridyumun Tarihi

İridyum, 1803 yılında İngiliz bilim adamı Smithson Tennant tarafından Londra'da keşfedildi. Osmiyum parçalarının HCl ve nitrik asitle birleştirilmeleri sonucu elde edildi. Latince gökkuşağı anlamına gelen iris adı verildi.


İridyumun Kullanımı

• Pusula yapımında
• Elektrik kontaklarının yapımında
• Otomobil ve motosiklet ateşleme bujisinde

Temel özellikleri

İridyumun görünüşü: metalik beyaz

Atom numarası: 77

Element serisi: Geçiş metalleri

Grup, periyot, blok: 9, 6, d

Atom ağırlığı: 192.217 g/mol

Elektron dizilimi: 4f¹⁴ 5d⁷ 6s²

Enerji seviyesi başına Elektronlar: 2, 8, 18, 32, 15, 2

CAS kayıt numarası: {{{CAS_kayıt_numarası}}}

İridyumun Fiziksel Özellikleri

Maddenin hâli: katı

Yoğunluk: 22.56 g/cm³

Sıvı hâldeki yoğunluğu: 19 g/cm³

Ergime noktası: 2739 °K  -  2466 °C

Kaynama noktası: 4701 °K  -  4428 °C

Ergime ısısı: 41.12 kJ/mol

Buharlaşma ısısı: 563 kJ/mol

Isı kapasitesi: (25 °C) 25.10 J/(mol·K)

İridyumun Atom özellikleri

Kristal yapısı: Yüzey merkezli kübik

Yükseltgenme seviyeleri: −3,−1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6

Elektronegatifliği: 2.20 (Pauling ölçeği) Pauling ölçeği

İyonlaşma enerjisi: 880 kJ/mol

Atom yarıçapı: 135 pm

Atom yarıçapı (hes.): 180 pm

Kovalent yarıçapı: 137 pm

Van der Waals yarıçapı: ? pm

Diğer özellikleri

Elektrik direnci: (20 °C) 47.1 nΩ·m (20°C'de)

Isıl iletkenlik: (300 K) 147 W/(m·K)

Isıl genleşme: 6.4 µm/(m·K) (25°C'de)

Ses hızı: (20 °C) 4825 m/s (?'de)

Mohs sertliği: 6.5

Vickers sertliği: 1760 MPa

Brinell sertliği: 1670 MPa