 |
| Üç ilkel saurischian: Herrerasaurus (büyük), Eoraptor (küçük), ve Plateosaurus (kafatası) |
Saurischia (Yunanca: kertenkele kalçalı), kuşları (Aves) ve kuşlarla kuş kalçalı dinozorlara göre daha yakın akraba olan tüm dinozorları barındıran iki ana dinozor grubundan biridir.
Kertenkele kalçalı dinozorlar ya da Saurischia, dinozorların temel gruplarından biridir. Sauros (σαυρος) Yunanca'da kertenkele anlamınına, ischion (ισχιον) ise kalça eklemi anlamına gelir. Bugünkü paleontologlar, diğer gruplandırmalar yerine 1888 yılında Harry Seeley'in yaptığı gibi dinozorları, kertenkele kalçalı ve kuş kalçalı (Ornithischia) olmak üzere iki gruba ayırır.
Biyolojik sınıflandırması
- Âlem: Animalia (Hayvanlar)
- Şube: Chordata (Kordalılar)
- Klad: Dinosauria (Dinozor)
- Klad: Saurischia
Alt grupları
- †Alwalkeria
- †Herrerasauridae?
- †Daemonosaurus
- †Chindesaurus
- †Saltopus?
- †Eodromaeus
- †Tawa
- Eusaurischia
Tanımlanma
Dinozor grupları 19. asrın başından bu yana belli ölçütlerle tasnif ediliyorlardı. Boyutları, diş yapıları veya kafataslarına göre muhtelif sınıflandırma teşebbüsleri yapıldı; ancak genel kabul görmeyen ve oturmayan bu tasniflerden sonra 1888'de Richard Owen'ın da öğrencisi olan Harry G. Seeley tarafından pelvisin (kalça kemiği) karakteristiğine dayanan bir sınıflandırma yapmıştır.
 |
| Saurischian pelvis (kertenkele kalçalı pelvis) |
Bu pelvisin şekli klasik sürüngen kalça kemiğine benzemekte ve pubis aşağı ve öne doğru uzamaktadır. Buna mukabil, diğer grup olan ornithischiada pelvis net şekilde farklılaşmıştır. İkinci kalça yapısının kuşlarınkine büyük oranda benzemesi sonucu kuş kalçalılar olarak adlandırılan ornithischia grubunda pubisin bir kısmı arkaya ve aşağıya inmektedir.
İsminin aksine kuş kalçalı dinozorların kuşlarla yakın bir akrabalığı yoktur, tersine kertenkele kalçalı dinozorlar kuşlarla yakın akrabadır.
 |
| Ornithischian pelvis yapısı |
Evrimsel süreç
Bilimsel araştırmaların ışığında saurischia ve ornithischia gruplarının aile ağaçlarının orta Triyas'ta (242-227 milyon yıl önce) ayrıldığı tahmin edilmektedir. İlk dinozorlar küçük ve bipedaldi, kısa bir süre içinde pek çok yönden inanılmaz çeşitlilikte evrildiler. Her iki grup da yaklaşık aynı dönemde evrilmeye başladıysa da saurischian dinozorların fosil kayıtlarının daha net olduğunu görülmektedir. Saurischian takımının iki ana grubu theropoda ve sauropodomorpha'dır. Mezozoyik dönemin theropodları tamamen bipedaldiler (iki ayak üstünde) ve bu gruptan yaklaşık 150-144 milyon yıl önce ilk kuşlar evrilmiştir (orta Jura devri). Diğer grup olan sauropodomorpha'nın tüm üyeleri de devasa, quadrupedal (dört ayak üstünde) ve otçuldu. Bu grubun ilk üyeleri (prosauropoda) esasında küçük ve bipedal iken; erken Jura devriyle evrimsel olarak boyutlarını büyütme eğiliminde olup devasa bedenlerini taşıma amacıyla sütunu andıran bir bacak yapısına kavuşmuş quadrupedal beden yapısına sahip olmuşlardır.
Yeni yaklaşımlar
2017 tarihli Matthew Baron ve arkadaşlarının imza attığı bir çalışmadaysa 130 yıllık kalıplaşmış bu dinozor sınıflandırmasına bir eleştiri getirilmiştir. Bu yeni hipoteze göre theropoda ve sauropodomorpha arası ilişkiden ziyade ornithischia ile theropoda kardeş grup olarak düzenlenip ornithoscelida takımı oluşturulmuştur. Sauropodomorpha ile herrerasauridae ise saurischia olarak yeniden tanımlanmıştır. Bu makale ayrıca herrerasauridae ile theropodların farklı evrimsel iz üzerinde etçil özellik geliştirmelerine ve yine theropodlar ile erken kuş kalçalılar arasındaki anatomik benzer özelliklere bir açıklama önermektedir.