Bayram, millî, dinî veya özel olarak önemi olan ve kutlanan gün veya günlerdir.
Kelimenin kökeni
İrani kökenli olan bayram kelimesi en eski Türkçe örneklerde badram olarak geçmektedir. Kelime Orta Farsçada paδrām ve aynı anlamda Soğdcada patrām yazımı ile neşe, huzur, mutluluk, sessizlik manasında kullanılmıştır ve pati- (geri, tekrar) ve rāma- (sükûn, barış ve mutluluk) kelime köklerinin birleşmesi ile oluşmuştur. Beyrem veya Mayram olarak da söylenir.
 |
| Cumhuriyet Bayramında, merakla beklenen, İstanbul Boğazı'ında yıllık düzenlenen havai fişek ile yapılan ulusal renklerin yer aldığı kutlamalardan görünüm. |
Bayramlar
- Dinî bayramlar
- Millî bayramlar
- Etnik ve uluslararası bayramlar
- Şenlik ve Festivaller
 |
| İslam inanışında geleneksel düzenlenen Ramazan Bayramı şenliklerinde bir camii mahyasında "Sevelim, Sevilelim" yazmakta, Sultanahmet Camii. |
Türk halk kültüründe bayramlar
Türk ve Altay halk inancında Bayram niteliği taşıyan farklı kutlu günler bulunur. Türklerde İslam öncesi genel kabul görmüş iki bayram vardır.
- Koçagan: Bahar Gündönümü. (Kosa ve Saya)
- Paktıgan: Güz Gündönümü. (Pakta ve Payna)
Ayrıca Sümer geleneğinden Orta Doğu ve Orta Asyaya yayılmış olan ve sözbiçim olarak da bu sıralamaya uygun düşen Nardugan bayramı bulunur.
Koçagan (Kosa) baharda yapılır ve Nevruz bayramıdır, bahar gündönümüne denk gelir. Gece ve gündüz eşitlenmiştir. Koça Han adına yapılır. Paktıgan (Pakta) ise güz gündönümüne denk gelir ve Baktı Han adına yapılır. Yakutlar güz bayramına Abası Isıyah/Isıga (Kötü-ruh Serpmesi/Saçısı), bahar bayramına ise Ayıhı Isıyah/Isıga (İyi-ruh Serpmesi/Saçısı) derler. Isıyah (Isıga) sözcüğünün mevsimsel sıcaklık değişiklikleriyle bağlantıyı akla getirecek biçimde ısı kökünden türemiş olması ve Is/Es/Ez (sahip) sözcüğüyle bağlantısı da dikkate değerdir. Daire şeklinde yapılan bu şenlikler hem halayı hem de Kazaklardaki Kımız Murunduk denilen ölenleri de çağrıştırmaktadır. Ayrıca değişik mevsim ve dönemlerde yapılan törenler vardır ve bunlar da günümüzde de pek çok yörede isim değiştirmiş olarak devam eder. Saya bayramı Koçagan’ın (Kosa’nın) öncesinde yapıldığı için aynı ritüelin uzantısı olarak görülebilir. Kosa bayramı yaklaşık olarak kuzuların yüz günlük olduğu dönemde, nevruzdan bir hafta önce başlar ve nevruzu simgeler. Payna ise Paktıgan’dan sonra Aralık gündönümüne denk gelir. Yakut Takviminde Payna adlı bir ay vardır. Bu dört bayram dört ayrı yaratıcı gücü simgeler. Koça Han, Saya Han, Baktı Han, Bayanay Han. Ayrıca kimi yörelerde iki bayram kutlanır. İslamiyet sonrasında ise iki tane önemli bayram kutlanmaya başlamıştır. Kurban Bayramı ve Ramazan Bayramı. Dünyadaki hemen her kültürde özel gün, şölen, bayram, şenlik gibi uygulamalara mutlaka rastlanır. Bu durum tekdüzelikten kurtulma isteğinin bir sonucudur.
bayram kelimesi ne demek TDK sözlük anlamı ve açıklaması nedir?
1. isim Millî veya dinî bakımdan önemi olan ve kutlanan gün veya günler.
2. isim ► şenlik:
"Üzüm bayramlarının eğlencelerinde bulunmak istiyorum." - Halide Edip Adıvar
3. isim, mecaz Tam ve yoğun bir mutluluk duygusu:
"Sandalda, gemide bir sevinç, bir bayram, el çırpmalar, gülüşler, yaşalar." - Necati Cumalı
Kelime Kökeni
Orta Farsça (Pehlevice veya Partça) aynı anlama gelen paδrām veya Soğdca patrām "neşe, huzur, mutluluk, sükûn" sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Proto-İranca (Ana-İranca) yazılı örneği bulunmayan *pati- "geri, tekrar (önek)" ve Proto-İranca (Ana-İranca) yazılı örneği bulunmayan *rāma- "sükûn, barış ve mutluluk" sözcüklerinin bileşiğidir. (NOT: Bu sözcük Sanskritçe aynı anlama gelen rāma sözcüğü ile eş kökenlidir. ) Daha fazla bilgi için ram maddesine bakınız.
Tarihte En Eski Kaynak
badram [ Divan-i Lugat-it Türk (1070) ]
beyrem [ Divan-i Lugat-it Türk (1070) ]
bayram [ Mukaddimetü'l-Edeb (1300 yılından önce) : bayramḳa ḥāzır boldılar ]