potasyum nitrat

potasyum nitrat hakkında bilgi nedir tdk sözlük anlamı ne?

isim, kimya

Güherçile.

Potasyum nitrat (İngilizce: Potassium nitrate), formülü KNO₃ olan bir potasyum bileşiğidir. Güherçile olarak da bilinen bileşik doğal halde kayaçlarda ve mağaralarda oluşan beyaz renkli kabuksu yapıda bulunur.

Potasyum nitrat başlıca olarak gübreler, roket itici yakıtı ve havai fişeklerin üretiminde kullanılır; Kükürt ve odun kömürü ile belirli oranlarda karıştırılırsa karabarutu oluşturur. Gıda katkısı olarak kullanıldığı Avrupa Birliği normlarında E252 olarak adlandırılır.

IUPAC adı: Potasyum nitrat

Diğer adlar: Güherçile, Hint güherçilesi

Potasyum Nitratın Üretimi

Çözelti halindeki sodyum nitrat ve potasyum klorür karışımının çifte ayrışması sonunda elde edilir. Kaynar haldeki çözeltilerin karışımından çözünürlüğü sıcakta pek fazla değişmeyen sodyum klorür çökelir. Çözünürlüğü daha fazla olan ve çözelti halinde kalan potasyum nitrat soğuma sonucunda kristalleşir.

NaNO₃ + KCl ⇌ KNO₃ (çözelti)+ NaCl↓(katı)

Potasyum nitrat üretiminin yukarıdaki reaksiyona benzer alternatif diğer bir yolu amonyum nitrat ve potasyum klorürün birleşimine dayanan reaksiyondur. Bu reaksiyonla kolayca elde edilen potasyum nitratın içeriğinde sodyum bulunmaz.

NH₄NO₃ + KCl → NH₄Cl + KNO₃

Potasyum nitrat amonyum nitrat ve potasyum hidroksitin birleştirilmesi ile yapılabilir.

NH₄NO₃ + KOH → NH₃ (gaz) + KNO₃ + H₂O

Potasyum nitrat nitrik asit ve potasyum hidroksitin nötürleştirilmesi yolu ile de üretilebilir. Bu reaksiyon çok ekzotermiktir.

KOH (çözelti) + HNO₃ → KNO₃ (çözelti) + H₂O

Potasyum Nitratın Özellikleri

Potasyum nitrat oda sıcaklığında ortorombik bir kristal yapısına sahip olmasına karşın 129 °C sıcaklıkta trigonal bir kristal yapısına dönüşür. 560 °C üzerindeki sıcaklığa ısıtıldığında ise parçalanarak oksijen ve potasyum nitrite dönüşür:

2 KNO₃ → 2 KNO₂ + O₂

Potasyum nitrat suda normal bir şekilde çözünse de çözünürlüğü sıcaklık ile artar. Sulu çözeltisi hemen hemen nötr özellik gösterir(%10’luk potasyum nitrat çözeltisinin 14 °C ‘de pH derecesi 6.2 ‘dir). Çok higroskopik değildir. Alkolde çözünmez ve zehirli değildir; indirgen maddelerle patlayarak tepkime verse de tek başına patlayıcı özelliği yoktur.

Potasyum Nitratın Kullanımı

Karabarut

Karabarutun üç bileşeninden biri olan potasyum nitrat odun kömürü tozu (aslında karbon) ve kükürdün yanında, karabarut bileşiminde oksitleyici olarak rol oynar.

Gübre

Potasyum nitrat çoğunlukla, makro besinlerin ikisi olan azot ve potasyum kaynağı olarak bitkilere uygun gübrelerde kullanılır. Tek başına saf gübre olarak kullanıldığında NPK oranı 13-0-46 olmaktadır.

Gıda koruyucusu

Gıda koruma maddesi olarak, potasyum nitrat Ortaçağ’dan bu yana etlerin muhafazasında kullanılmışsa da bakteriyel enfeksiyonu önlemede sodyum nitrat (ve nitrit) daha güvenilir olduğu için günümüzde gıda koruyucusu olarak önemini yitirmiştir. Etlerin ve et ürünlerinin(bilhassa sucuk ve salam) muhafaza etmesinin yanında ayrıca onlara kırmızı bir renk vermek için de kullanılır.

Oksitleyici

Potasyum nitrat etkili bir oksitleyicidir. Potasyum içerdiğinden yanma ile leylak renkli bir alev oluşturur. Bu nedenle amatör roket itici yakıtları ile şeker ve potasyum nitrat karışımıyla yapılan sis bombası gibi birçok piroteknik bileşimde ve havai fişeklerde kullanılır . Ayrıca tütünün düzgün yanmasını sağlamak için sigara sarılmadan önce tütün harmanına eklenir.

Farmakoloji

Potasyum nitrat hassas dişler için kullanılan bazı diş macununda bulunabilir. Son zamanlarda, hassas dişlerin tedavisi için diş macununda potasyum nitrat kullanımı artmaktadır.

Potasyum nitrat eskiden bir hipotansif olarak yüksek kan basıncı mücadelesinde başarıyla kullanılmıştır. Gliseril trinitrat (nitrogliserin), amil nitrit ve izosorbit türevleri gibi diğer nitrat ve nitritler anjin rahatsızlığının verdiği sıkıntıyı hafifletmek için hala kullanılmaktadır.

Potasyum bileşikleri

Tanımlayıcılar

CAS numarası: 7757-79-1
PubChem: 24434
EC numarası: 231-818-8
UN numarası: 1486
KEGG: D02051
RTECS numarası: TT3700000
SMILES:
InChI:
ChemSpider: 22843


Özellikleri

Molekül formülü: KNO₃
Molekül kütlesi: 101.1032 gr/mol
Görünüm: beyaz kristal katı
Koku: kokusuz
Yoğunluk: 2.109 gr/cm³ (16 °C)
Erime noktası: 334 °C
Kaynama noktası: 400 °C’de bozunur
Çözünürlük (su içinde): 133 gr/L (0 °C)  -  316 gr/L (20 °C)  -  2460 gr/L (100 °C)
Çözünürlük (): etanolde çok az çözünür, gliserin ve amonyakda çözünür
Baziklik (pK_b): 15.3


Termokimya

Standart formasyon entalpisi (Δ_fH^o₂₉₈): -494.00 kJ/mol


Tehlikeler

R-ibareleri: R8 R22 R36 R37 R38
G-ibareleri: S7 S16 S17 S26 S36 S41
H-ibareleri: H272, H315, H319, H335
P-ibareleri: P102, P210, P220, P221, P280
Parlama noktası: Yanıcı değildir
LD₅₀: 3750 mg/kg (oral, sıçan)

GHS piktogramları 03 Oksitleyici

GHS piktogramları 07 Zararlı

NFPA 704: 100 OX

Benzeyen bileşikler

Diğer anyonlar: Potasyum nitrit

Diğer katyonlar: Lityum nitrat, Sodyum nitrat, Rubidyum nitrat, Sezyum nitrat

Benzeyen bileşikler: Potasyum sülfat, Potasyum klorür


Belirtilmiş yerler dışında verilmiş olan veriler, Standart sıcaklık ve basınçtadır. (25 °C, 100 kPa)