Menekşe, menekşegiller (Violaceae) familyasına bağlı Viola cinsini oluşturan çoğunlukla saksılarda yetiştirilen bitki türlerinin ortak adı. 400 ile 500 arası türü bulunmaktadır. Dünyanın birçok yerinde yetişebilmekle beraber en çok kuzey yarımkürede yetişir. Ayrıca Hawai ve Güneydoğu Asya'da da yetişebilir. Doğada aydınlık, fakat gölgede ve nemli bölgelerde yetişir.
{tocify} $title={İçindekiler}
Bilimsel Sınıflandırması
- Âlem: Plantae (Bitkiler)
- Bölüm: Magnoliophyta (Kapalı tohumlular)
- Sınıf: Magnoliopsida (İki çenekliler)
- Takım: Malpighiales
- Familya: Violaceae (Menekşegiller)
- Cins: Viola
Özellikleri
Genellikle uzun ömürlü olabilen menekşe türü, bazen dönemlik de yaşayabilir. Yaprakları kalp şeklini andırır ve düzensiz, asimetrik (çarpık) çiçekleri bulunur. Bu çiçekleri menekşe familyasının içindeki türlerin ayırt edici özelliğidir. Çiçeklerinin rengi genellikle, çiçeğin adını verdiği menekşe rengindedir. Fakat mavi, sarı, beyaz, pembe ya da çok renkli açan türleri de bulunur. Çok bol çiçek açar, tüm bahar ve yaz döneminde çiçek açtığı görülebilir.
Kullanımı
Gıda
Tatlılar
Menekşe çiçeği, salata süsü olarak ya da balık yemeklerinde tat vermesi için kullanılır. Tatlılarda da, sufle, krema ve bu tarz yemeklere tat vermesi için eklenir. Taze yaprakları da, çiğ olarak, veya pişirilerek sebze yemeği olarak yenebilir. Çiçekleri, yaprakları ve kökleri A ve C vitamini açısından zengindir. Bir tür antioksidan olan anthyocynanin içerirler.
Şekerler
Şeker menekşesi, ya da kristalize menekşe şeker şurubunda bekletilmiş olan tatlıdır. Sıcak şurup taze yaprakların üzerine dökülür ve şeker kristalize oluncaya kadar bekletirili ve kurutulur. Bu yöntem gül ve portakal yaprakları için de geçmişte kullanılmıştır. Bu şekerler hala Toulouse'da yapılmaktadır. Ayrıca tatlıları süslemek için de kullanılırlar.
İçecekler
Ayrıca likörlere tat vermesi için de kullanılır: Creme Yvette, Creme de Violette, ve Parfait d'Amour gibi. Çin bitki çaylarında kullanılır.
Yetiştirilmesi
Işıklandırma koşulları
Menekşeler ışıklı ortamları severler, fakat doğrudan güneş ışığına maruz kalmamaları gerekir. Doğada da ağaç gövdelerinde ve gölgede yaşarlar. Çiçeklenmesi için olabildiğince fazla ışık görmesi gerekir, ama bu ışık direkt güneş ışınları olmamalıdır. Bu ışıklandırma hafif bir sabah güneşi gören bir pencere önü, yapay ışık, filtrelenmiş güneş ışığı veya lamba ışığı olabilir. Çiçek vermeyen menekşeler daha aydınlık hatta ev aydınlatmasının olduğu ortamlara alınmalıdır.
Sulama koşulları
Toprağı sürekli nemli tutulmalıdır. Alttan sulandığı durumlarda sürekli su eklemek zorunda kalınmaz. Bu sayede ihtiyacı olduğu kadar suyu alttan emecektir. Alttaki haznenin su dolması durumunda 2-3 hafta fazladan sulamaya ihtiyaç kalmaz.
Sulama sırasında kesinlikle yapraklara su değmemelidir. Bu durumda yaprakta lekeler oluşur, hatta yaprak ölebilir.
Gübre
Gübre eklenmesi çiçeklenmeyi artırır.
Sıcaklık koşulları
Oda sıcaklığı (20-25°) ve % 80 nemlilik oranı uygun seviyelerdir. Geceleri oda sıcaklığının düşmesine, (18°) tahammül ederler. Fakat hızlı sıcaklık değişimlerinden kaçınmak gerekir.
Dikme önerileri
Doğrudan saksının üstüne dikilebilir. Ayrıca köklenmemiş yaprakları suyun içinde tutarak da yetişebilir.
Saksılara ayırma
Menekşe bitkisi birden fazla saksıya ayrılabilir. Yaprakları en az 2–3 cm sapı kalacak şekilde kopartılır. Yaprak 4'te biri toprağın içinde kalacak şekilde dikilir. Toprağı olabildiğince ıslak tutulmalıdır. Bu dönem su dolu bir bardakta da geçilebilir. 6 aydan sonra eskisi gibi bir menekşe bitkisi olacaktır.
Orman menekşesi (Viola reichenbachiana) |
Viola crassa |
Hercai menekşe (Viola tricolor) |
Viola saxatilis |
Viola alpina |
menekşe hakkında bilgi nedir TDK sözlük anlamı ve açıklaması ne?
(mene'kşe), Farsça benefşe
1. isim, bitki bilimi Menekşegillerden, bir veya çok yıllık otsu bir bitki (Viola tricolor).
2. isim Bu bitkinin mor renkli, güzel kokulu çiçeği.
Kelime Kökeni
Farsça aynı anlama gelen banafşe بنفشه sözcüğünden alıntıdır. Farsça sözcük Orta Farsça (Pehlevice veya Partça) aynı anlama gelen vanavşak sözcüğünden evrilmiştir. Bu sözcük Avesta (Zend) dilinde yazılı örneği bulunmayan *vana-vaxşa- "orman otu" sözcüğü ile eş kökenlidir. Avestaca sözcük Avesta (Zend) dilinde vaxşaiti, vaxş- "yetişmek, bitmek (bitki)" sözcüğünden türetilmiştir. vahşi maddesine bakınız.
Tarihte En Eski Kaynak
benefşe [ Kıpçak Türkçesi Sözlüğü (1500 yılından önce) ]
menevşe [ Hızır Paşa, Müntehab-ı Şifa (1410 yılından önce) ]