pergel

pergel kelimesinin sözlük anlamı nedir?

pergel
isim, matematik Farsça pergāl
isim, matematik Yay veya çember çizmekte ve ölçmekte kullanılan araç, yayçizer

Pergel Kelimesinin Kökeni

~ Fa pargār پرگار daire çizme aygıtı = Ave per+2 pairi-kāra- çevre-eden → +kâr

Tarihte En Eski Kaynak

pargār [ Codex Cumanicus (1300) ]

pergel [ Filippo Argenti, Regola del Parlare Turco (1533) ]

pergel [ Cafer Efendi, Risale-i Mi'mâriyye (1614) : fârisî olan pergâr'dan ... avam galat edip pergel derler. ]

Kelime Kökeni

Farsça pargār پرگار  "daire çizme aygıtı" sözcüğünden alıntıdır. Farsça sözcük Avesta (Zend) dilinde pairi-kāra- "çevre-eden" sözcüğü ile eş kökenlidir.

Çeşitli pergeller

Pergel, birbirine üstten eklenmiş iki koldan meydana gelen, çember çizmeye ve küçük mesafeleri ölçmeye yarayan alet. Pergel, geometri şekillerinin çiziminde kullanıldığı gibi çeşitli meslek dallarında da ölçü aleti olarak kullanılmaktadır. Küçük doğru parçaları ve açılar arasındaki mesafeler de pergellerle ölçülür.

Pergelin kullanım alanları

Pergel ile daire çizimi

Açıların ikiye bölünmesi, bir eşkenar üçgen, düzgün beşgen, on ve on beş kenarlı vb. çokgenlerin çizilmesi cetvel ve pergelle çözülebilen problemlere, herhangi bir açının üçe bölünmesi, çemberin herhangi bir sayıda eşit parçaya bölünmesi, cetvel ve pergelle çözülemeyen geometrik problemlere misaldir.

Matematikte çember veya çember yayları çizmek vasıtasıyla çözülen problemler vardır. Böyle problemlere cetvel ve pergelle çözülebilir problemler denir. Cetvele lüzum kalmadan yalnız pergel yardımıyla çizilen düzlem geometriye de pergel geometrisi denmektedir.

Pergel çeşitleri ve kullanıldığı yerler

Ölçek pergeli

Bu pergeller bir kolludur. Genellikle harita çalışmalarında kullanılır.

Elips pergeli

Bu pergeller elips çiziminde kullanılır.

Yaylı pergel

Buna nokta pergeli de denir. Uçları yay üzerine yerleştirilmiştir.

Şapkacı pergeli

Buna eskiden Fes Pergeli denilirdi. Daha sonra şapka pergeli ismini aldı.

Sabit pergel

Uçları sabit ve iki kolu vardır. Tomrukların çaplarını ölçmede kullanılır.

Taşçı pergeli

Birer uçlarının birbirine eklendiği, diğer uçları ise sivri demirlerle bittiği, iki cetvelden ibarettir. Taş ustaları bu pergeli dik çıkmada ve ayrıntıları çizmede kullanırlar.

Uzunluk pergeli

İki basit koldan meydana gelen, daire çiziminde kullanılan pergellerdir.

Nokta pergeli

Çok küçük çemberleri çizmede kullanılır. Şehadet ve başparmak arasında tutularak döndürülen bir üst sap yardımıyla kullanılır ve çizimler yapılır.

Oran pergeli

Diğer pergellere benzeyen, fakat kollar yerine taksimatlı cetvelleri bulunan ölçü aleti.

Üç kollu pergel

Heykeltraşçılıkla uğraşan sanatkarlar, yapmak istedikleri resimlerin ölçüsünü ve uzunluklarını aktarmada kullanır.

Bir pergel ve farklı uçları

Ölçüm yapmak için her iki ucuna da metal uç takılmış bir pergel